Radomskie: Reżyseria Andrzej Wajda

Najsławniejszy polski filmowiec, laureat honorowego Oscara za wkład w rozwój światowej kinematografii, przyszedł na świat 6 marca 1926 roku w Suwałkach.

Latem 1939 roku przyszły reżyser pojechał do Lwowa, by wstąpić do Korpusu Kadetów. Nie przyjęto go i większą część wojny spędził w Radomiu.

“Oprócz dwóch listów wysłanych z Kozielska i wcześniej listu z Szepietówki, które dostarczył do nas do Radomia żołnierz zwolniony z niewoli sowieckiej, o ojcu Jakubie Wajdzie, który jako kapitan Wojska Polskiego wyruszył na wojnę, nie wiedzieliśmy nic. Potem w 1943 r. z wydawanego przez Niemców +Dziennika Radomskiego+ po raz pierwszy dowiedzieliśmy się o Katyniu. Było tam też nazwisko Karol Wajda. Matka natychmiast uczepiła się tej złudnej nadziei, że to nie jest tato. Stale czekała poszukując go przez Czerwony Krzyż. Bezskutecznie (…) Nigdy nie dowiedzieliśmy się, jak i gdzie został zamordowany, jego ciała odnaleziono” – tak przy okazji premiery filmu “Katyń” mówił reżyser.

W okupowanym Radomiu Wajda uczył się na tajnych kompletach, I pracował w zakładzie introligatorskim. Po maturze rozpoczął w 1946 roku studia malarskie na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Zrezygnował jednak z plastyki, podejmując naukę w nowo utworzonej Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi.

Debiutował w 1955 roku adaptacją powieści Bohdana Czeszki “Pokolenie” z Tadeuszami: Łomnicki i Janczarem w rolach głównych. Potem przyszły kolejne obrazy odwołujące się do rodzimej historii najnowszej: “Kanał” (w obsadzie m.in. Wieńczysław Gliński, Władysław Sheybal, Emil Karewicz, Stanisław Mikulski, Tadeusz Janczar) adaptacja autobiograficznego opowiadania Jerzego Stefana Stawińskiego o Powstaniu Warszawskim, “Popiół i diament” ze Zbigniewem Cybulskim w roli wiodącej, ekranizacja powieści Jerzego Andrzejewskiego

Reżysera obficie czerpał z narodowej literatury. Przełożył na język filmu powieść “Popioły” Stefana Żeromskiego, nowela “Polowanie na muchy” Janusza Głowackiego – z Małgorzatą Braunek i Zygmuntem Malanowiczem w obsadzie. Prozę Tadeusza Borowskiego “Krajobraz po bitwie” – w roli głównej Daniel Olbrychski, opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza “Brzezina” (Olgierd Łukaszewicz, Emilia Krakowska) oraz “Panny z Wilka” (Olbrychski), dramat Stanisława Wyspiańskiego “Wesele”. Za najlepszy jego film uchodzi nominowana do Oscara ekranizacja powieści “Ziemia obiecana” Władysława Reymonta.

Wyreżyserował także “Człowieka z marmuru”, na kanwie tekstu Aleksandra Ścibora-Rylskiego. Opowieść o Mateuszu Birkucie, przodowniku pracy z lat bierutowszczyzny, przyciągnęła tłumy widzów, lecz cenzura otrzymała nakaz usuwania z mediów pozytywnych opinii o filmie, dystrybuowanym zaledwie w kilku kopiach. Nakręcił później ciąg dalszy tej narracji, pt. “Człowieka z żelaza”, relacjonujący strajki robotników Trójmiasta. Obroz zdobył Złotą Palmę w Cannes oraz kolejną nominację do Oscara, lecz zdecydowanie nie wytrzymał próby czasu.

Kolejne dzieła Wajdy to m.in. nakręcony we Francji “Danton” (1983 r.), na podstawie dramatu Stanisławy Przybyszewskiej, w którym niezapomniane kreacje stworzyli Gerard Depardieu i Wojciech Pszoniak, oraz przeniesiona na ekran klasyka naszego piśmiennictwa (“Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza i “Zemstę” Aleksandra Fredry). W III RP zrealizował też “Katyń” (scenariusz Andrzej Mularczyk), a także doznał największej porażki artystycznej – za sprawą “Człowieka z nadziei”, panegiryku ku czci Lecha Wałęsy. Artysta pożegnał się w widownią “Powidokami” z Bogusławem Lindę wcielającym się w malarza i pedagoga Władysława Strzemińskiego.

Reżyserował również w krajowych I zagranicznych teatrach. (m.in: “Kapelusz pełen deszczu” Michaela Vincente’a Gazzo, “Nastasja Filipowna” na podstawie “Idioty” Fiodora Dostojewskiego, “Antygona” Sofoklesa, “Hamlet” Szekspira, “Rozmowy z katem” Kazimierza Moczarskiego z fenomenalnymi kreacjami Zygmunta Huebnera. Stanisława Zaczyka i Kazimierza Kaczora).W dorobku pozostawił też telewizyjną produkcję inspirowaną prozą Stanisława Lema “Przekładaniec” (Bogumił Kobiela I Ryszard Filipski w obsadzie) oraz serial pt. “Z biegiem lat, z biegiem dni”, traktujący o Krakowie z okresu Młodej Polski.

Wajda zmarł w wieku 90 lat 9 października 2016 roku.

(TO-RT)

Źródło: B. Michalak ‘Wajda. Kronika wypadków filmowych”