Radomskie: 63 dni i następne

Dziś mija 77. rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego. Ponad 200 powstańców pochodziło z Radomia.

Od 8 sierpnia 1944 r. zgrupowaniem „Rados law” dowodził – w zastępstwie rannego podpułkownika Jana Mazurkiewicza – mjr Wacław Janaszek ps. “Bolek”, radomianin, absolwent jednego z radomskich gimnazjów. Dowodził oddziałem podczas walk w obronie cmentarzy na Woli. 25 sierpnia ciężko ranny prze ulicy Koźlej. 27 września 1944 r. został zamordowany przez Niemców w szpitalu powstańczym przy ul. Drewnianej 8 na Powiślu.

W tym samej jednostce zastępcą dowódcy pułku “Broda 53” był Edmund Stasiecki ps. “Piotr Pomian”. legenda radomskiego przedwojennego i konspiracyjnego harcerstwa, nauczyciel. Był zastępcą Stanisława Broniewskiego „Orszy”, komendanta głównego Szarych Szeregów, oficerem batalionie “Zośka”. Poległ 16 sierpnia, prowadząc natarcie w okolicy ul. Stawki

Radomscy harcerze – m.in. drużyna ze Szkoły Technicznej – tworzyli skład batalionu “Wigry”.  Większość zginęła w ewakuacji ze Starówki, m.in. w rejonie kanału na ul. Długiej, do którego już nie dotarli.

Szczególnie dramatyczne było koleje losów sióstr Cholewińskich. Irena, ps. „Uta”, starsza aspirantka i komendantka hufca szkolnego Przysposobienia Wojskowego Kobiet, była nauczycielką wychowania fizycznego w Państwowym Gimnazjum Żeńskim w Radomiu. Poległa na ul. Wójtowskiej 8 sierpnia w obronie gmachu Państwowej Wytwórni Papierów Wartościowych. Helena, ps. “Wala”, zginęła chwilę później, spiesząc z pomoc ciężko rannej siostrze.

Jadwiga Piekarska ps. “Basia” – łączniczka komendantów głównych Armii Krajowej – gen. „Grota” Stefana Roweckiego i gen. „Bora” Tadeusza Komorowskiego – zginęła 4 września, w trakcie bombardowania w gmachu PKO przy ul. Jasnej 9, róg Świętokrzyskiej.

Pierwszy biskup radomski Edward Materski był wówczas alumnem. Podczas powstania pomagał w budowaniu barykad, niósł także wsparcie duchowe. W walce stracił najbliższego kolegę z seminarium – Antoniego Braunszweiga. Bł. ks. Józef Stanek, ksiądz  powieszony 23 września na ulicznej latarni, kiedy Niemcy wyprowadzali mieszkańców Czerniakowa, miał na sobie sutannę należącą do kleryka Materskiego. Za udział w powstaniu warszawskim Materski został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego.

Po klęsce Powstania Warszawskim w Radomskiem osiadła liczna rzesza wysiedleńców i uciekinierów z miasta. Chorych i rannych leczono w Radomiu, Grójcu, Przysusze, Szydłowcu, Zwoleniu, Kozienicach, Lipsku, Warce, Skaryszewie, Nowy Mieście nad Pilica, Iłży, Pionkach, pozostali zazwyczaj znaleźli schronienia na wsi, pomagając gospodarzom w obrządku. Czasami powodowało to spory, ponieważ warszawiacy na ogół o rolnictwie mieli mgliste pojęcie. Po przejścia frontu w styczniu roku 1945 znaczna część wygnańców nie miała dokąd wracać, bo ich domostwa stołeczne legły w gruzach. Niektórzy osiadli więc w regionie radomskim.

(TO-RT)

Źródło: S. Piątkowski “Radom w latach wojny i okupacji niemieckiej 1939-1945”, internet