Powiat grójecki: Człowiek, który nie chciał być królem

Ten urodzony w 1865 roku potomek Tadeusza Czackiego, po zdobyciu gruntownego wykształcenia (krakowskie gimnazjum św. Anny, Uniwersytet Jagielloński, Wszechnica w Grazu) wkroczył na arenę życia publicznego w latach 90. XIX stulecia. Współtworzył Towarzystwo Dobroczynności, organizował polskie szkoły i biblioteki, wspierał usługi medyczne dla ubogich. Na niwie polityki zaistniał po wybuchu I wojny światowej, wchodząc w skład Komitetu Obywatelskiego miasta Warszawy. Rozpoczął w ten sposób stawianie fundamentów samorządu przyszłej stolicy. Musiał rozwiązać wiele problemów, takich jak rosnące bezrobocie, pobór rekrutów (na co się nie zgadzał, odmawiając przekazania zaborcom list kandydatów), problemy z zaopatrzeniem i transportem.

Pierwsze szanse związane z odbudową polskich władz pojawiły się po wycofaniu się Rosjan i zajęciu  Warszawy przez Niemców. Książę Lubomirski pozostał w mieście i przystąpił do rozmów z władzami nowego okupanta, przejmując kierownictwo Centralnego Komitetu Obywatelskiego. Aktywnie angażował się w działalność oświatową, uważając, że najważniejsze jest wspieranie świadomości Polaków i tworzenie wzorców narodowego myślenia. W listopadzie 1914 roku znalazł się w Komitecie Narodowym Polskim i podpisał jego odezwę głoszącą: „zjednoczenie Polski i założenie podwalin swobodnego rozwoju narodu”. Dwa lata później, za zgodą przedstawicieli okupanta, zorganizował wybory do samorządu Warszawy, sam został prezydentem miasta.

Jesienią 1917 roku powstała – pod jego przewodnictwem –  Rada Regencyjna Królestwa Polskiego. Wkrótce utworzyła rząd i rozpoczęła tworzenie zrębów polskiej administracji. Chociaż regenci władali krajem bez granic i bez legitymacji międzynarodowej, starali się o jak największy zakres suwerenności. Wydano szereg aktów prawnych, na mocy których zbudowano ład Drugiej Rzeczpospolitej. Powołano administrację, nadzwyczaj trwałą. Ustanowiono sieć placówek dyplomatycznych reprezentujących polskie interesy na świecie. Stworzono podstawy naszej armii.

7 października 1918 roku z inicjatywy księcia została ogłoszona deklaracja niepodległości Polski. Zawiadamiała o odrodzeniu państwa i zachęcała rodaków do aktywności politycznej oraz gospodarczej, by suwerenność stała się faktem. Spodziewano się, iż zmartwychwstała po 123-latach zaborów ojczyzna odrodzi się jako monarchia. Kandydata do tronu powszechnie upatrywano właśnie w Lubomirskim. Tymczasem scedował on władzę na ręce Józefa Piłsudskiego, po czym wycofał się życia politycznego. Zamieszkał w swoich dobrach w Małej Wsi, niedaleko Grójca. Gospodarzył tam wraz z żoną Marią. Doczekali się trójkę dzieci: Julii, Jerzego i Doroty.

W maju 1926 roku, po puczu Piłsudskiego, Lubomirski znalazł się na liście czterech kandydatów na prezydenta. Nie chcąc zaostrzać konfliktu na scenie politycznej, odmówił objęcia stanowiska. Przez dekadę sprawował za to godność senatora. U schyłku międzywojnia narastał opór księcia wobec sanacji. Od 1938 roku w jego stołecznym mieszkaniu miały miejsce poufne spotkania ważnych person, krytycznie nastawionych do piłsudczyków..

Podczas oblężenia Warszawy we wrześniu 1939 r. książę przystąpił do Komitetu Obywatelskiego, którego przewodniczącym był prezydent stolicy Stefan Starzyński. Lubomirski odegrał istotną rolę w tworzeniu konspiracji. 10 listopada 1942 roku aresztowało go Gestapo. Dwa miesiące przetrzymywany w więzieniu na Pawiaku – bez postawienia zarzutów! – podupadł na zdrowiu. Po zwolnieniu nie odzyskał kondycji i zmarł 31 lipca 1943 roku w Małej Wsi. Spoczął w kościele parafialnym w Belsku Dużym.

(TO-RT)

Źródło: M. Jastrzębska„”Regent. Opowieść o Zdzisławie Lubomirskim” Wyd. LTW