Pierwsze polskie powstanie narodowe w komiksie. „Wzlot ukarany mściwym rozdarciem kraju”

29 lutego obchodzimy 253 rocznicę wybuchu pierwszego polskiego powstania narodowego. To dobry moment, żeby zwrócić uwagę na publikację „Konfederacja barska w komiksie”. Album wydany przez krakowskie wydawnictwo AA w popularnej i przystępnej formie opowiada o wybuchu pierwszego polskiego powstania narodowego. Interesująca pozycja wydawnicza nie tylko dla dzieci i młodzieży.

Ważną rolę w konfederacji barskiej odegrała związana z Warką rodzina Pułaskich. Kazimierz był dowódcą wojsk konfederackich. Jego ojciec starosta warecki, również Kazimierz był jednym z inicjatorów zawiązania konfederacji i marszałkiem stworzonego przez nią związku wojskowego.

– „Trzy wielkie imiona, trzy niezatarte daty jaśnieją na ponurym widnokręgu tonącej Rzeczypospolitej: Konfederacja Barska 29 lutego 1768 r., Ustawa Rządowa 3 maja 1791 r. i Insurekcja Kościuszkowska 24 marca 1794 r. Pierwsza stanowi symbol odradzającego się uczucia narodowego; druga symbolizuje odrodzenie myśli politycznej, trzecia – odrodzenie woli i czynu. Każdy wzlot ukarany niezwłocznie mściwym, nieubłaganym rozdarciem kraju” – wskazywał w odczycie „Bar i Maj” wybitny znawca epoki stanisławowskiej i autor monumentalnej pracy „Konfederacja Barska”  prof. Władysław Konopczyński. Podkreślał, że rocznica konfederacji barskiej „zasługuje na podobne wywyższenie nad wszystkie momenty tragedii pierwszej, że ludzie, którym ją zawdzięczamy, własnym trudem dźwignęli ducha polskiego na wyższy poziom, podobnie jak go podnieśli twórcy 3 Maja, to nie jest jeszcze pewnikiem powszechnie uznanym”.

Konfederacja barska była reakcją części szlachty na ingerencję Rosji w sprawy państwa polskiego. Bezpośrednią przyczyną do zawiązania się konfederacji 29 lutego 1768 r. w Barze na Podolu było narzucenie przez Rosję politycznego równouprawnienia wyznawców innych religii niż katolickiej. Supremacja religii panującej była oczywistością w ówczesnej Europie. W niemieckich księstwach, gdzie panowali władcy protestanccy tylko wyznawcy protestantyzmu mogli sprawować urzędy. W Rosji natomiast tylko prawosławni mogli zajmować urzędy. Kilka dni wcześniej, 24 lutego 1768 r. polskie władze podpisała z Rosją Traktat wieczystej przyjaźni. Na podstawie tego dokumentu Polska stała się protektoratem rosyjskim, którego ustrój i granice gwarantowała… caryca Katarzyna. 

Konfederaci stanęli do walki nie tylko z Rosją, ale z zasiadającym na polskim tronie królem Stanisławem Augustem Poniatowskim, który był protegowanym carycy Katarzyny.

Oddajmy jeszcze głos prof. Konopczyńskiemu, który z wnikliwością właściwą najwybitniejszym badaczom dziejów, posługując się wspaniałą polszczyzną wyjaśnia przyczyny, które doprowadziły do zawiązania przez katolicką szlachtę konfederacji w Barze. – „Od lat bez mała stu krok za krokiem staczała się Rzeczpospolita z wyżyn chwały w padół poniżenia. Imię polskie okrywało się wzgardą i śmiechem. Zamierały lub wyradzały się najistotniejsze funkcje państwowe. Obce wpływy przeżarły od wieku moralną tkankę Rzeczpospolitej. Rozbiór stawał się uprawnionym tematem rozpraw, a zanim przybrał postać gotowego traktatu, urzeczywistniał się w sferze duchowej z niepowstrzymaną siłą. Tok spraw publicznych, wyrwany z polskiego łożyska, przeprowadzony w kanały drezdeńskie, petersburskie, berlińskie, wiedeńskie, wersalskie i tam regulowany dowolnie. Na sejmach roi się od stronników obcych dworów, którzy w najlepszym razie – o ile w ogóle myślą o rzeczy publicznej – to wyczekują jej rozwiązania z zewnątrz. Udzielność granic podeptana wielokrotnie – udzielność ludu i władzy państwowej sparaliżowana, unicestwiona. Niepodległość istnieje na papierze, ale prawdziwej samowładności – nie ma. Bo trudno mówić o samowładności tam, gdzie nie ma sejmu, nie ma woli zbiorowej, gdzie dążenia obywatelskie rozkruszone na atomy, lgną jak opiłki do cudzych magnesów. Wolne nie pozwalam, owo nec plus ultra [nic nadto, szczyt doskonałości] udzielnej wolności osobistej, zabiło wszelki czyn zbiorowy”.

Źródło:

Paweł Kołodziejski, „Konfederacja barska w komiksie”, Wyd. AA, Kraków 2017.

Władysław Konopczyński, „O wartość naszej spuścizny dziejowej. Wybór pism, Ośrodek Myśli Politycznej”, Kraków 2009.

Władysław Konopczyński, „Konfederacja barska”, „Volumen”, Warszawa 1991.

WAWS